Η πρόληψη της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών αποτελεί καθολική προτεραιότητα. Περιλαμβάνει μέτρα που αποβλέπουν στην αποτροπή της χρήσης, στην ενδυνάμωση των στοιχείων της προσωπικότητας του ατόμου-στόχου και στη βελτίωση του ευρύτερου οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος.

Επιδιωκόμενοι στόχοι της πρόληψης είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως η ικανότητα κρίσης, η ατομική και κοινωνική υπευθυνότητα, η ενεργητική και δημιουργική στάση στη ζωή, η έκφραση πρόσφορων συναισθημάτων και άλλων στοιχείων της προσωπικότητας, που, αν δεν μηδενίσουν, σίγουρα ελαττώνουν την πιθανότητα κατάχρησης ψυχοδραστικών ουσιών.

Μια από τις ειδικές ομάδες-στόχους είναι τα παιδιά και οι νέοι.

Παράλληλα, όμως, η ευαισθητοποίηση, ενημέρωση και κινητοποίηση των προσώπων που έρχονται σε επαφή με τα άτομα αυτών των ομάδων (εκπαιδευτικοί, γονείς, προπονητές κ.α.) όχι μόνο συμβάλλει στην πρόληψη, αλλά διευκολύνει την αναγνώριση της παθολογικής συμπεριφοράς και κάνει αποτελεσματική την παρέμβαση του ειδικού στα πρώτα στάδια του προβλήματος (έγκαιρη διάγνωση και κατάλληλη παρέμβαση).

Πολλές είναι οι μελέτες που καταδεικνύουν την συσχέτιση της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών με διάφορους οικογενειακούς παράγοντες, όπως η ανατροφή κατά την παιδική ηλικία, οι ρόλοι και η σταθερότητα του ζεύγους, η στάση των γονεϊκών προτύπων απέναντι στις εξαρτησιογόνες ουσίες, η συρρίκνωση της υποστήριξης από το οικογενειακό σύστημα, καθώς από την εκτεταμένη οικογένεια (τριών γενεών) περνάμε στην πυρηνική (δύο γενεών), η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών από τους γονείς, καθώς επίσης και η έλλειψη επικοινωνίας, συναισθηματικών δεσμών και ορίων.

Σύμφωνα με έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου ήδη από το 1986 είχε αναφερθεί : «οι γονείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι αποτελούν μια συνιστώσα του προβλήματος χρήσης ουσιών. Είμαστε μία κοινωνία που κάνει χρήση και κατάχρηση ναρκωτικών, με εκατομμύρια αλκοολικών, καπνιστών και ακόμα περισσοτέρων που χρησιμοποιούν, χωρίς σύσταση γιατρού, διεγερτικά ή ηρεμιστικά χάπια. Παρ’ όλα αυτά οι γονείς συζητούν το πρόβλημα των ναρκωτικών με τα παιδιά τους όταν είναι πια πολύ αργά, στηρίζονται συνήθως σε ανακριβείς πληροφορίες και καθυστερούν σημαντικά να αναζητήσουν βοήθεια από τους ειδικούς, πολλές φορές και για λόγους κοινωνικού στιγματισμού».

Θέλοντας να αναδείξουμε τον ρόλο της οικογένειας στην πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, δεν μπορούμε παρά να αναφέρουμε κατ’ αρχάς ότι οι πιθανότητες ανάπτυξης μιας συμπεριφοράς που σχετίζεται με την χρήση ουσιών, αυξάνονται μέσα από διαδικασίες μάθησης και μίμησης των πρακτικών της οικογένειας.

Οι γονείς αποτελούν συνήθως πρότυπα μίμησης από τα παιδιά, σε ηλικίες που αυτά δεν διαθέτουν την διακριτική ικανότητα να ταξινομήσουν τις γονεϊκές συμπεριφορές σε θετικές ή αρνητικές. Αντιθέτως όσο πιο ισχυροί είναι οι συναισθηματικοί δεσμοί με τα πρότυπα αυτά, τόσο πιο έντονη και η διάθεση για καθολική και πλήρη μίμηση των μοντέλων συμπεριφοράς που χαρακτηρίζουν τους γονείς, μεταξύ των οποίων μπορεί να είναι το κάπνισμα, η κατάχρηση ουσιών, η αυτόβουλη λήψη ηρεμιστικών χαπιών ή πολύ χειρότερα η χρήση παράνομων ψυχοδραστικών ουσιών – των λεγόμενων ναρκωτικών.

Το φαινόμενο όμως της χρήσης ουσιών μπορεί να εμφανισθεί και σε παιδιά οικογενειών όπου κανείς από τους γονείς δεν είναι χρήστης, αλλά υπάρχουν άλλου τύπου δυσλειτουργίες που εμποδίζουν την συναισθηματική ωρίμανση του παιδιού.

Η απουσία αξιών, η σύγχυση των ρόλων, η παράδοξη ή ασταθής συμπεριφορά του πατέρα ή της μητέρας, χαρακτηριστικά που δεν προσφέρουν ένα περιβάλλον ομαλής και δημιουργικής ανάπτυξης για τα παιδιά.
Σε αντίθεση με άλλες χώρες, οι οικογενειακοί δεσμοί στην Ελλάδα αν και έχουν σημαντικά διαφοροποιηθεί παραμένουν ακόμα ουσιαστικοί και ισχυροί.

Θα αναφερθώ επιγραμματικά στους οικογενειακούς παράγοντες που οι έρευνες έχουν καταδείξει ότι σχετίζονται θετικά ή προστατευτικά με την πρόληψη ψυχοδραστικών ουσιών :

1. Γονείς με θετικά πρότυπα συμπεριφοράς
2. Αντιμετώπιση κρίσεων χωρίς τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, παρά μόνο στις περιπτώσεις εκείνες που υπάρχει ιατρική ένδειξη
3. Ενίσχυση αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης των παιδιών μέσα από οικογενειακές, σχολικές ή ευρύτερα κοινωνικές δραστηριότητες
4. Σωστή οριοθέτηση σχέσεων, προσδοκιών, ευθυνών και η ρεαλιστική αντιμετώπιση δυνατοτήτων και αποτελέσματος (όχι παράλογες, υψηλές ή χαμηλές προσδοκίες αλλά με σημείο αναφοράς τις ικανότητες του συγκεκριμένου ατόμου και όχι ότι θεωρείται «επιτυχές» στην ανταγωνιστική μας κοινωνία)
5. Αναγνώριση και επισήμανση του υποστηρικτικού ρόλου που έχουν οι παραδόσεις και η ιστορία όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας (σεβασμός αξιών, ηθών και εθίμων)
6. Επαφή γονιών με σχολικό ή εξωσχολικό περιβάλλον
7. Αυτοί είναι μερικοί από τους λόγους που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η οικογένεια αποτελεί σημαντική, μεταξύ άλλων, παράμετρο για τον σχεδιασμό και εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης.

Σύμφωνα με ανακοινώσεις του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Ναρκωτικά, που εδρεύει στη Λισσαβόνα και συλλέγει σχετικές πληροφορίες από τα κράτη μέλη, η συσσωρευθείσα πείρα από την εφαρμογή των προγραμμάτων πρόληψης οδήγησε σε ορισμένες διαπιστώσεις που έχουν διαμορφώσει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο πολιτικής στον τομέα της πρόληψης.

Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει την αναγκαιότητα εφαρμογής μεταξύ άλλων των κάτωθι αρχών :

1. έγκαιρη έναρξη των προγραμμάτων πρόληψης, με κύριο στόχο τις νεαρότερες ηλικιακές ομάδες
2. προσανατολισμό των προγραμμάτων στην προσπάθεια ενίσχυσης των θετικών διαπροσωπικών σχέσεων, της προσωπικής αυτονομίας και της αντίστασης στην πίεση των συνομηλίκων, που οδηγεί σε συμπεριφορές μιμητισμού και όχι κριτικής επιλογής,
3. ενσωμάτωση των προγραμμάτων πρόληψης όχι μόνο στο σχολικό πρόγραμμα αλλά και στον ελεύθερο ψυχαγωγικό χρόνο των νέων και ότι η συμμετοχή των γονέων στις παρεμβάσεις πρόληψης θεωρείται παράγοντας καθοριστικής σημασίας
4. Με την πρόσφατη επέκταση του φαινομένου κατάχρησης ουσιών, είναι αυτονόητο ότι για να είναι αποτελεσματικές οι δράσεις πρόληψης πρέπει να καλύπτουν γεωγραφικά όλη τη χώρα, να ξεκινούν από την τοπική κοινότητα και να καταλήγουν σε αυτήν, να υλοποιούνται μέσα από προγράμματα αγωγής υγείας και να συμμετέχουν σε αυτές επιστημονικοί, κοινωνικοί φορείς αλλά και κάθε πολίτης υπό σωστή καθοδήγηση και εποπτεία.

Στο πλαίσιο αυτό και σε επίπεδο εθνικού σχεδιασμού αναγνωρίζοντας τον ρόλο των τοπικών κοινωνιών στην πρόληψη, ξεκίνησε από το 1977 ένα πρόγραμμα ανάπτυξης Κέντρων Πρόληψης σε όλη τη χώρα σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και άλλους φορείς.

Μέχρι σήμερα λειτουργούν 61 τέτοια Κέντρα σε όλη την Ελλάδα και συμβαλλόμενο μέλος σε όλα, είναι η Εκκλησία της Ελλάδος.

Ενας από τους βασικούς στόχους των Κέντρων αυτών είναι η εκπαίδευση στελεχών πρόληψης, υπεύθυνων αγωγής υγείας και άλλων επαγγελματιών όπως αστυνομικοί, δικαστικοί κλπ.

Επίσης τα Κέντρα διαθέτουν κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για παρεμβάσεις σε σχολεία, ομάδες γονέων ή ομάδες εφήβων που βρίσκονται εκτός σχολικής Κοινότητας.

Η μέχρι τώρα αξιολόγηση των δράσεων αυτών, έχει δείξει ότι η συμμετοχή όλων μας, ειδικών και μη, κάτω από σωστή καθοδήγηση, είναι απαραίτητη προϋπόθεση στην υλοποίηση παρεμβάσεων πρωτογενούς πρόληψης. Στην προσπάθεια αυτή η συμμετοχή της οικογένειας έχει αναντικατάστατη αξία.-

Μένη Μαλλιώρη
Αν.Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών - ΕΚΠΑ
OKANA

ΠΗΓΗ : malliori.gr