Ο ρόλος που παίζει το παιχνίδι στην ανάπτυξη του παιδιού δεν είναι απλώς ουσιώδης, αλλά πρωταρχικός. Είναι ο ιδιαίτερος, ιδιόμορφος και ο πιο προσωπικός τρόπος του παιδιού να δουλεύει… Αυτό ίσως ακούγεται λίγο περίεργο.
Τι σχέση μπορεί να έχει το παιχνίδι με τη δουλειά; Η κοινωνικοποίηση, δηλαδή η προσαρμογή στους κοινωνικούς κανόνες, είναι η δουλειά του παιδιού. Αυτό που παράγει δεν είναι εξωτερικό ή υλικό, όπως γίνεται συνήθως με τις δουλειές των ενηλίκων, αλλά εσωτερικό.
Το παιδί, οδηγούμενο από την κοινωνία, παράγει τον άνθρωπο. Πρόκειται για την πιο δύσκολη και την πιο σημαντική εργασία. Σ’ αυτή τη διαδικασία το παιχνίδι παίζει πρωταρχικό ρόλο.
Παιχνίδι και βιολογική ανάπτυξη
Το παιχνίδι βοηθά τη βιολογική ανάπτυξη των παιδιών καθώς αποτελεί ένα μέσο προπαρασκευής για πιο σημαντικές δραστηριότητες αργότερα στη ζωή. Εάν συγκρίνουμε τα πιο αναπτυγμένα με τα λιγότερο αναπτυγμένα ζώα, για παράδειγμα τα ερπετά με τα θηλαστικά, θα παρατηρήσουμε ότι τα πιο εξελιγμένα βιολογικά ζώα παίζουν, ενώ αυτά που η συμπεριφορά τους ορίζεται από καθορισμένα και κληρονομημένα ένστικτα δεν παίζουν καθόλου. Αυτό αποδεικνύει τη σημασία του παιχνιδιού για σαν μέσο εξέλιξης. Όσοι ασχολούνται με το παιχνίδι των μικρών παιδιών πιστεύουν ότι αποτελεί έναν τρόπο με τον οποίο η φύση έχει φροντίσει για την εκπαίδευση των παιδιών.
Το παιχνίδι είναι μία δραστηριότητα αυθόρμητα διαλεγμένη από το παιδί, μέσα από την οποία του δίνεται η ευκαιρία να μάθει πολλά πράγματα Πιο συγκεκριμένα, το παιχνίδι επηρεάζει την ανάπτυξη του παιδιού σε 4 τομείς:
1) Κοινωνικός τομέας: Μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά μαθαίνουν τη συνεργασία, το μοίρασμα, κάνουν φιλίες, διαπραγματεύονται, με μία λέξη, κοινωνικοποιούνται. Το παιχνίδι επιτρέπει στο παιδί να δράσει ελεύθερα και αβίαστα, αυξάνοντας έτσι τις εμπειρίες του, να αναπτύξει διαπροσωπικές σχέσεις και να πειραματιστεί με τον τρόπο που δημιουργεί σχέσεις με συνομηλίκους. Ακόμα , μέσα από το παιχνίδι το παιδί αλλάζει ρόλους: γίνεται πειρατής, μαχητής, δάσκαλος, πριγκίπισσα, μαγείρισσα, μαμά, κλπ. Το παιχνίδι δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να μιμηθούν τους γονείς του ή τους μεγάλους γενικότερα, και συμβάλλει στην ταύτιση του παιδιού με τους σημαντικούς άλλους του περιβάλλοντός του.
2) Κινητικός τομέας: Τα παιχνίδια βοηθούν στην ανάπτυξη του μυϊκού συστήματος. Τα παιδιά αποκτούν αδρή κινητικότητα (όταν τρέχουν, πηδούν, σκαρφαλώνουν, κλπ.), καθώς και λεπτή κινητικότητα (με τα πιο μικρά παιχνίδια). Τέλος, παίζοντας τα παιδιά αποκτούν αίσθηση του χώρου.
3) Συναισθηματικός τομέας: Μέσα από το παιχνίδι, κάθε παιδί μαθαίνει να εκφράζει επιθυμίες και συναισθήματα. Συναισθήματα ευχάριστα (ευχαρίστηση, έκπληξη, χαρά, κα) αλλά και «δύσκολα» συναισθήματα (λύπη, θυμός, πόνος, αγωνία). Αυτό είναι πολύ σημαντικό, αφού ένα παιδί έχει ανάγκη να αισθάνεται ότι το περιβάλλον του είναι ικανό να αντέξει τα συναισθήματά του. Στα παιχνίδια των παιδιών η αγωνία είναι σχεδόν πάντα ένας παράγοντας. Συνήθως, η έντονη αγωνία οδηγεί σε ένα επαναλαμβανόμενο παιχνίδι ή σε μία συνεχή επιθυμία για παιχνίδι. Όταν η αγωνία είναι πάρα πολύ μεγάλη, η επιθυμία για παιχνίδι εξαφανίζεται. Σε αυτή την περίπτωση, καλό είναι οι γονείς να απευθύνονται σε έναν ειδικό που θα διερευνήσει μαζί τους την κατάσταση.
4) Γνωστικός τομέας: Το παιχνίδι βοηθά την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας και της επικοινωνίας, γενικότερα. Οξύνει τη φαντασία, τη μνήμη, την αφαιρετική σκέψη και τη δημιουργικότητα. Το παιδί που παίζει καλείται να πειραματιστεί, προσπαθώντας να δώσει λύσεις σε προβλήματα. Αυτή είναι μία πολύτιμη διαδικασία, που συντελεί στην εξέλιξη της νοημοσύνης του. Το μυαλό που πρέπει να σκεφτεί τρόπους καινούριους ή διαφορετικούς για να κάνει κάτι, οξύνεται και εξελίσσεται.
Παιχνίδι και φύλο
Υπάρχουν διαφορές στο παιχνίδι μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Τα κορίτσια είναι περισσότερο φλύαρα, γελάνε, μιλάνε με διάφορες εκφράσεις και συναισθήματα, αναπτύσσουν γρηγορότερα τις λεγόμενες «λεπτές κινήσεις», που τους επιτρέπουν να παίξουν πιο γρήγορα τα «ήσυχα» παιχνίδια, όπως ζωγραφική. Τα αγόρια κινούνται περισσότερο, είναι πιο δραστήρια, φωνάζουν περισσότερο, μπορεί να γίνουν επιθετικά, μιλάνε λιγότερο για συναισθήματα, παίζουν περισσότερο παιχνίδια που εξασκούν τους μεγάλους μυς. Οι διαφορές αυτές οφείλονται κυρίως στη διαφορετική σωματική κατασκευή και ανάπτυξη μεταξύ των δύο φύλων, όπως επίσης και στη διαφορετική διαδικασία κοινωνικοποίησης. Αυτό σημαίνει πως καλό είναι και τα αγόρια και τα κορίτσια να είναι εξίσου ελεύθερα να παίξουν όλα τα παιχνίδια.
Παιχνίδι και ενήλικες
Οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο στο παιχνίδι των παιδιών, μέσα από την ενθάρρυνση και την παρουσία τους. Η φυσική παρουσία των ενηλίκων στο παιχνίδι παιδιών κάτω από την ηλικία των 2,5 χρονών είναι απαραίτητη. Καλό είναι οι γονείς:
- Να αποδεχτούν ότι το παιδί ευχαριστιέται να κινείται από παιχνίδι σε παιχνίδι, αφιερώνοντας λίγο χρόνο κάθε φορά.
- Να μην υποχρεώνει το παιδί να τελειώνει αυτό που ξεκίνησε, μιας και η διαδικασία έχει μεγαλύτερη αξία από το αποτέλεσμα
- Να αφήνει το παιδί να χρησιμοποιεί τη φαντασία του, χωρίς να το κρίνει ή να το προσγειώνει απότομα.
- Να αφήνει το παιδί να είναι αυθόρμητο στο παιχνίδι, χωρίς οδηγίες και κανόνες.
- Όταν παίζει μαζί του, να μην αφήνει το παιδί να κερδίζει πάντα.
- Να μιλάει κανονικά, καθώς ο ενήλικας είναι το πρότυπο του παιδιού.
Σχόλιο:
Όταν ένα παιδί παίζει ενεργητικά, αυτό θεωρείται ένδειξη ψυχικής υγείας. Αντίθετα, η απουσία παιχνιδιού μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα κάποιας ψυχικής διαταραχής ή κάποιας βιολογικής μειονεξίας. Κάθε παιδί έχει την ανάγκη να εξερευνήσει τον κόσμο γύρω του και να προσαρμοστεί σ’ αυτόν. Το παιχνίδι βοηθά σ’ αυτό ακριβώς, αλλά και σε πολλά άλλα. Οπότε, μην απαγορεύσετε ποτέ στα παιδιά σας να παίζουν! Συντονιστείτε μαζί τους και παίξτε κι εσείς!
Άλλωστε, όπως είπε ο Froebel, «Το παιχνίδι είναι η πιο αγνή και η πιο εμπνευσμένη δραστηριότητα του ανθρώπου σε οποιοδήποτε σημείο της ζωής του κι αν βρίσκεται».
Από την Ντένια Αλεξοπούλου, Ψυχολόγο.